KIDEM TAZMİNATI VE HESAPLAMASI
KIDEM TAZMİNATI
Kıdem tazminatı; Kanun’da gösterilen fesih hallerinde en az bir yıllık kıdeme sahip işçiye ve işçinin ölümü halinde hak sahiplerine işveren tarafından kanun gereğince ödenmesi icap eden, miktarı işçinin kıdemine ve son brüt kazancına göre belirlenen bir miktar paradır. İşçi ister süresi belirli, isterse süresi belirsiz iş sözleşmesine göre çalışsın, Kanun’da gösterilen hallerde kıdem tazminatı ödenmesi mümkündür. Belirli süreli iş sözleşmelerinde, belirli sürenin dolup sözleşmenin kendiliğinden son bulması halinde veya tarafların anlaşarak sözleşmeyi sona erdirmelerinde, kıdem tazminatı ödenmesi söz konusu değildir.
Bir işyerinde çalışan işçilerin hangi hallerde kıdem tazminatı alabilecekleri 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre; · İşveren tarafından 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesinin II numaralı bendinde gösterilen ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri nedenler dışında hizmet akdinin feshedilmesi durumunda, · İşçi tarafından 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 24.Maddesinde sayılan nedenlerden dolayı hizmet akdinin feshedilmesi durumunda, · Muvazzaf askerlik dolayısıyla hizmet akdinin feshedilmesi durumunda, · İşçinin bağlı bulunduğu kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme alması amacıyla hizmet akdinin feshedilmesi durumunda, · Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi rızası ile hizmet akdini sona erdirmesi durumunda, · İşçinin ölümü sebebiyle hizmet akdinin son bulması halinde, · Sosyal Sigorta Yasalarında değişiklik yapan 4447 sayılı Yasa ile getirilen bir hükümle, 506 sayılı Kanun’un 60. maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanun’un geçici 81. maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle, işçiler kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar.
Kıdem tazminatına hak kazanan işçiye işyerinde çalıştığı her bir tam yıl için işverence otuz günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de oranlama yapılarak ödeme yapılır. Otuz günlük süre sözleşme veya toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir. Ödeme işçiye son ödenen brüt ücret üzerinden yapılır. Brüt ücret içerisine para Türkiye’de Kıdem Tazminatının Tarihi Gelişimi ve Kıdem Tazminatının Fonu 158 ve para ile ölçülmesi mümkün sözleşme gereği ödenen veya kanundan doğan menfaatler girmektedir. Bu menfaatlerin kıdem tazminatına esas ücrete dahil edilebilmesinde, işçiye bir menfaat sağlanmış olması, menfaatin para ile ölçülebilir nitelikte olması, menfaatin kanun ya da sözleşmeden doğması ve menfaatlerin geçici olmaması kriterleri dikkate alınır. Bu konuda Yargıtay’ın vermiş olduğu kararlarda yapılan iş karşılığında ödenen ve arizi olmayan ödemelerin ihbar ve kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gerektiği vurgulanmıştır. Çalışanın kıdem tazminatı hesabına esas son ücreti asgari ücretten az ise asgari ücret dikkate alınır. Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulu gibi sabit olmayan ücret üzerinden ödeme yapılıyor ise son bir yıllık toplam ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi ile bulunacak ortalama ücret üzerinden tazminat hesaplanır. İş kanununun 14 üncü maddesinde otuz günlük sürenin bireysel veya toplu iş sözleşmeleri ile artıralabileceği hüküm altına alınmıştır. Buna göre sözleşme gereği çalışana örneğin bir yıllık kıdem karşılığı 50 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenebilecektir. Günlük ücretin sabit olmadığı ödeme biçimlerinde son bir yıllık ödenen tutarın o sürede çalışılan günlere bölünmesi sonucu bulunan ortalama ücret üzerinden ödenir. Kıdem yılı 365 gün üzerinden hesaplanmalıdır. 1475 sayılı Kanun “Devlet Memurları Kanunu’na bağlı en yüksek devlet memuruna 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenen azami emeklilik ikramiyesini geçmez”diyerek kıdem tazminatının azami sınırını da belirlemiştir. Dolayısıyla kıdem tazminatının tavanı Başbakanlık Müsteşarının bir yıllılk hizmeti için ödenecek olan emeklilik ikramiyesini geçmez. Fakat 4857 sayılı Kanunla idari para cezası uygulaması kaldırılmış olduğundan bu hükme uymamanın ceza-i müeyyidesi bulunmaktadır. Ayrıca İş Kanunu ve Deniz İş Kanununa göre ödenen kıdem tazminatlarının tamamı, Basın İş Kanununda ise 24 aylık tutarı aşmayan kıdem tazminatı ödemeleri gelir vergisinden istisna tutulmuştu.
İşçi alacaklarında zaman aşımı süresi 2017 yılına kadar iki türlü uygulanıyordu. Ücret ödemelerinde zaman aşımı süresi öteden beri beş yıl olarak uygulanmaktadır. Buna karşılık yıllık izin ücreti ile kıdem tazminatı ve diğer tazminatlarda zaman aşımı 2017 öncesinde 10 yıl idi.
25 Ekim 2017 tarihinde yürürlüğe giren İş Mahkemeleri Kanunu ile 4857 Sayılı İş Kanunu’na zaman aşımı konusunda Ek 3. Madde eklendi. Buna göre, hangi kanuna tabi olursa olsun yıllık izin ücreti ve maddede sayılan tazminatların zamanaşımı süresi 5 yıl olarak belirlendi. Söz konusu tazminatlar kıdem tazminatı, iş sözleşmesinin bildirim şartına uyulmaksızın feshinden kaynaklanan ihbar tazminatı, kötüniyet tazminatı ve iş sözleşmesinin eşit davranma ilkesine uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminatlar olarak sıralandı. Tüm bu tazminatlarda zamanaşımı süresi 5 yıl ile sınırlandırıldı.
Kıdem ve ihbar tazminatlarında zamanaşımı, iş sözleşmesinin feshedildiği tarihte başlar. Kullanılmayan yıllık izin ücretleri, iş akdi feshedilmeden ödenemez. Bu nedenle, yıllık izin ücretlerinde de zamanaşımı, iş akdinin sona erdiği, yani işten ayrılma tarihinde başlar.
Fazla mesai alacaklarında ise zamanaşımı, alacak davasının açıldığı tarihten geriye doğru 5 yıl önceki tarihte başlar. Örneğin, 28 Ocak 2021 tarihinde işten ayrılan bir kişi, en fazla 28 Ocak 2016 tarihine kadar olan döneme ait fazla çalışma ücretlerini talep edebilir. İşçi işveren alacak davalarında öncelikle arabulucuya başvurma zorunluluğu bulunuyor. Arabulucuya başvuru tarihi baz alınarak son beş yılın fazla mesai ücreti talep edilebilir. Daha eski tarihlere ait fazla mesai ücretlerini talep etme hakkı bulunmuyor.
Bu arada şunu da vurgulamakta yarar var. Zamanaşımını doldurduktan sonra dava açılmasının önünde bir engel bulunmuyor. Yargıtay’a göre (9. H.D. Esas No: 2016 / 21854, Karar no: 2020 / 7673), zamanaşımı mahkemece kendiliğinden göz önünde tutulamaz. Hakim, zamanaşımı süresi dolduğu gerekçesiyle talebi kendiliğinden reddedemez. Ancak işveren zamanaşımı def’i talebinde bulunursa, yani zamanaşımı süresinin dolduğunu iddia ederse hakim işçinin talebini reddedebilir.
Örnek Hesaplama:
OLAY 1
İşçi M.T İşe giriş tarihi: 06.03.2018 çıkış tarihi: 29.07.2020. Net maaşı:5500 TL, ancak sigorta primi asgari ücretten yatırılmıştır. Haftanın 6 günü çalışmaktadır. 1 hafta gündüz günlük 11 saat 1 hafta gece günlük 13 saat çalışmaktadır. Ulusal bayram ve resmî tatillerde çalışmıştır. Dini bayram ve yıllık izinleri kullanılmıştır. Bu işçinin kıdem, fazla mesai, Ulusal bayram ve genel tatil alacakları nedir?
- 2018 yılı 1. dönem ücreti net 3.400,00 TL ve 2. dönem ücreti net 4.000,00 TL
- 2019 yılı ücreti net 4.600,00 TL
- 2020 yılı ücreti net 5.500,00 TL.
KIDEM TAZMİNATIİşçinin 06.03.2018-29.07.2020 çalışma süresine göre kıdemi 2 yıl 4 ay 24 gün olup en son aldığı net ücret 5.500,00 TL’ den hesaplama ile;
2 yıl x5.500,00 11.000,00 TL
4 ay x5.500,00/12 1.833,33 TL
24 gün x5.500,00/365 361,64 TL
TOPLAM KIDEM TAZMİNATI: 13.194,97 TL
OLAY 2
İşçi R.K İşe giriş tarihi: 09.11.2018 çıkış tarihi: 29.07.2020. Net maaşı:3900 TL, ancak sigorta girişi 09.11.2019 olarak gözükmektedir. Hesaplama 09.11.2018 e göre yapılması rica olunur. Haftanın 6 günü çalışmaktadır. 1 hafta gündüz günlük 11 saat, 1 hafta gece günlük 13 saat çalışmaktadır. Ulusal bayram ve resmî tatillerde çalışmıştır. Dini bayram ve yıllık izinleri kullanılmıştır. Bu işçinin kıdem, fazla mesai, Ulusal bayram ve genel tatil alacakları nedir?
- 2018 yılı 2. dönem ücreti net 2.400,00 TL
- 2019 yılı 1. Dönem ücreti net 2.800,00 TL ve 2. Dönem ücreti net 3.000,00 TL
- 2020 yılı ücreti net 3.900,00 TL.
KIDEM TAZMİNATI; İşçinin 09.11.2018-29.07.2020 çalışma süresine göre kıdemi 1 yıl 8 ay 21 gün olup en son aldığı net ücret 3.900,00 TL’ den hesaplama ile;
1 yıl x3.900,00 3.900,00 TL
8 ay x3.900,00/12 2.600,00 TL
21 gün x3.900,00/365 224,38 TL
TOPLAM KIDEM TAZMİNATI: 6.724,38 TL
OLAY 3
Davacı 09.09.2021 harç tarihli dava dilekçesi ile; davacının davalı işverene ait işyerinde 25.05.2017-06.12.2019 tarihleri arasında güvenlik görevlisi olarak çalıştığını, son ücretinin asgari ücret olduğunu, 1 öğün yemek ve yol yardımı yapıldığını, SGK primlerinin eksik ödendiğini, tüm bunlara istinaden iş akdinin davacı yanca 06.12.2019 tarihinde haklı nedenle feshedildiğini fazlaya ilişkin talep ve dava haklarını saklı tuttuklarını beyanla 100 TL kıdem tazminatı alacağının davalıdan tahsilini talep ve dava etmiştir.
Dosyaya celp edilen tüm delil ve belgelerin takdiri Mahkeme’ye ait olmak üzere; çalışma iddiası ile uyumlu SGM kayıtları ve işten çıkış tarihi için davacının talebi ile bağlı kalınarak davacının 25.05.2017-06.12.2019 tarihleri arasında 2 yıl 6 ay 11 gün çalıştığı değerlendirilmiştir. Davacının Ücreti ve Sosyal Hakları; Davacı en son asgari ücret, 1 öğün yemek ve yol yardımı karşılığında çalıştığını iddia etmiştir. Davacının servis ve ayni yemek yardımından yararlandığı anlaşılmakla, yol ve yemek yardımı da tazminata esas ücrete eklenecektir.
Fesih tarihindeki brüt ücret: = 2.558,40TL
Yemek Yardımı = 260,00TL
Yol Yardımı = 205,00TL
Tazminata Esas GiydirilmiĢ Brüt Ücret = 3.023,40TL
3.023,40 TL * 2 6.046,80 TL
3.023,40 TL /12 6 1.511,70 TL
3.023,40 TL /365gün* 11 91,12 TL
Toplam brüt kıdem tazminatı 7.649,62 TL
Damga vergisi ( Binde 7,59 ) 58,06 TL
KIDEM TAZMĠNATI (NET) 7.591,56 TL